Kerst in Kroatië

Kerst in Kroatië wordt eigenlijk bijna op dezelfde manier gevierd als in de meeste andere Europese landen, maar met wat meer tradities dan wij gewend zijn. Overal zie je versierde winkels en kerstverlichting, en in de meeste grote plaatsen vind je wel een kerstmarkt en een ‘levende’ kerststal. Ook zijn er steeds meer plaatsen waar speciaal voor de kerst een kleine ijsbaan aan wordt gelegd in het centrum. Bij ons in Sibenik is dit jaar ook voor het eerst een ijsbaan, die we tijdens de kerstvakantie maar eens moeten gaan uitproberen.

In bijna alle katholieke Kroatische gezinnen wordt 4 weken voor kerst een mooie adventskrans op tafel gezet, waar iedere zondag een extra kaarsje van aangestoken wordt. De meeste mensen steken de kaarsjes aan vlak voor de maaltijd en tijdens het aansteken wordt er een gebedje gezegd. De kaarsen blijven branden tijdens het eten en daarna worden ze weer uitgeblazen.

Vaak begint men met het versieren van het huis vlak na Sinterklaas. Ook hier in Kroatië wordt Sinterklaas gevierd, maar dan op 6 december. Het wordt minder uitbundig gevierd dan in Nederland maar ook hier bezoekt Sinterklaas de kinderen op school en mogen kinderen thuis hun schoen zetten.

Je ziet hier de gebruikelijke kerstversieringen zoals de kerstboom, het kerststalletje en de kerstverlichting in de tuin, maar ook een aantal traditionele versieringen die in Nederland bij de meeste mensen misschien niet bekend zijn. Zo wordt er bijvoorbeeld op 13 december, de dag van Sint Lucia (de patroonheilige van de blinden) een schaal of bord gevuld met een laagje aarde of watten waarop tarwe uitgestrooid wordt. De schaal wordt op een warme, zonnige plek in huis gezet en iedere dag wordt er een klein beetje water gegeven zodat de tarwe gaat ontkiemen. Het ontkiemen van de tarwe is het symbool voor een succesvolle oogst in het volgende jaar.

Een andere traditie, die je tegenwoordig alleen nog maar bij de oudere generatie ziet, is een versiering van vroeger, toen mensen te arm waren om versieringen te kopen en men vaak niet eens een kerstboom had. Men vulde een oude ton of emmer met aarde en stak er dennetakken in.  In het midden van de ton werden drie stokken gezet en op iedere stok werd een appel geprikt. Ook werd er een kleine Kroatische vlag in de aarde gestoken en een lange, smalle kaars. Mijn schoonmoeder zet nog ieder jaar met de kerst een potje neer met dennetakken en appels, als herinnering aan vroeger. Mijn schoonouders zijn van een generatie die vroeger als kind ook alleen maar deze eenvoudige kerstversieringen hadden.

Ook zul je bij veel Katholieke gezinnen een speciale gezegende kaars in huis zien tijdens de kerst. Deze kaars is groter dan alle andere kaarsen in huis en wordt slechts drie keer aangestoken. De eerste keer tijdens de kerstmaaltijd op eerste kerstdag, de tweede keer tijdens de maaltijd op nieuwjaarsdag en de derde keer tijdens de maaltijd op Driekoningen. Hier in Dalmatië wordt de kaars op Driekoningen op een speciale manier gedoofd, met een stukje brood die eerst in wijn gedoopt is. Ik weet niet of dit overal in Kroatië zo gedaan wordt.

Veel mensen zetten de kerstboom pas in huis op kerstavond, zo doen wij dat bij ons thuis ook. Maar deze traditie begint wel te veranderen, en zijn steeds meer mensen die de boom al veel eerder in huis zetten. Maar voor ons geeft het een heel speciaal gevoel om de boom pas op de dag voor kerst neer te zetten en te versieren, want dan weet je dat het écht kerst is.

Op de dag vóór kerst worden er visgerechten gegeten en geen vlees. Vooral ‘bakalar’ is een populaire vis voor deze dag. Bakalar is gedroogde stokvis, die je gewoon in de supermarkt kunt kopen. De stokvis komt uit Noorwegen en het is een dure vissoort, je betaalt ongeveer 20 euro voor een kilo stokvis. Er worden heel veel verschillende gerechten mee gemaakt, van soepen tot stoofpotjes en salades.

Een andere traditie speciaal voor kerstavond is het branden van een soort wierook dat olibanum heet. Olibanum is een soort hars dat al heel lang als wierook wordt gebruikt. Het is één van de drie geschenken die de Drie Wijzen uit het Oosten voor baby Jezus mee hadden genomen. De andere twee geschenken waren goud en mirre. Olibanum wordt in de Katholieke kerk tijdens iedere kerkdienst gebrand en op kerstavond wordt dit door mensen thuis ook gedaan. Een aantal korrels wierook worden op een schaaltje gelegd en aangestoken zodat ze beginnen te roken. Daarna loopt men met het schaaltje door alle kamers van het huis om het huis te zegenen. Er wordt ook een gebed bij opgezegd.

Op kerstavond is het traditie om naar de nachtmis te gaan. Deze mis is altijd precies om middernacht en wordt druk bezocht. Vaak komen er zoveel mensen dat de kerk vol is en mensen buiten moeten blijven staan. Het is vaak een wat langere mis dan normaal, er worden kerstliederen gezongen en vaak wordt er een kerststal uitgebeeld door kinderen.

Een andere eeuwenoude traditie is om vlak voor de kerst het bos in te gaan om een dik stuk boomstam te vinden. Vaak zijn het vaders die hun zonen meenemen het bos in op zoek naar een mooie stam. De stam moet goed droog zijn en het liefs van een eikeboom. De stam wordt op kerstavond aangestoken in het grillhuisje in de tuin en het is de bedoeling dat hij de hele nacht blijft branden. Ook mijn schoonvader doet dit nog ieder jaar.

Op eerste kerstdag staat het gezin centraal. ’s Ochtends mogen de kinderen de kadootjes onder de boom uitpakken, er wordt samen gegeten en gezongen en kerstfilms gekeken. De kerstlunch is de belangrijkste maaltijd op eerste kerstdag, er wordt vaak al vroeg gegeten, rond een uur of drie. Meestal wordt er vlees gebraden in de oven; vooral kalkoen, kip, eend en ganzevlees zijn populair.

De tweede kerstdag blijf je ook gewoon lekker thuis met je gezin of ga je op familiebezoek. Vaak zijn de bakkerijen en supermarkten ’s ochtends een paar uurtjes open zodat je weer vers brood en andere booschappen kunt kopen.

Kroaten hebben ontelbaar veel kerstliedjes, en de meeste liedjes zijn al eeuwen oud. Op tweede kerstdag zijn er veel kerstconcerten en komen veel mensen bij elkaar om kerstliederen te zingen. Er zijn speciale kerstshows waarin kerkkoren, kinderkoren en bekende Kroatische zangers en zangeressen samen kerstliederen zingen voor een groot publiek en dit wordt live uitgezonden op TV.

Het weer tijdens de kerst in Kroatië verschilt van regio tot regio. In het binnenland is er een grote kans dat het sneeuwt in december, vooral in de regio’s Lika, Gorski Kotar, Slavonia en Varazdin/Cakovec. En hier bij ons in Dalmatië kun je met een beetje geluk in december lekker buiten op een terrasje zitten in de zon (wel met warme kleding aan, natuurlijk).

Lika en Gorski Kotar zijn populaire wintersport gebieden in Kroatië. In december zijn de ski resorts al open en is er een redelijke kans dat je er kunt genieten van een prachtige witte kerst. Ook langs de kust gaan sommige hotels speciaal voor de feestdagen een paar weken open, en kun je vaak voor een gunstige prijs overnachten.

Ga je met de kerst naar Kroatië, zorg dan dat je iedereen in het Kroatisch fijne kerstdagen kan wensen, daarmee zul je zeker een goede indruk maken. En niet vergeten: als je een Kroaat een fijne kerst wenst, moet je ook handen schudden en twee zoenen geven (één op iedere wang).

Sretan Bozic!

(spreek uit: sretan bozjiets)