Wonen in Kroatië – meer dan alleen cultuurverschil

Jaren geleden schreef ik een artikel over de cultuurverschillen tussen Nederland en Dalmatië, maar het leven bestaat hier net als in alle andere landen natuurlijk uit veel meer dan alleen de cultuur.

De reden waarom ik tot nu toe nog niet meer over dit onderwerp heb geschreven is omdat ik me ervan bewust ben dat een dergelijk verhaal de negatieve kanten van Kroatië laat zien, en dat een vakantieganger daar misschien niet zo veel behoefte aan heeft. Toch merk ik de laatste tijd dat er veel vragen zijn over het hoe en waarom van bepaalde dingen in dit prachtige, maar vaak ook onbegrepen land. Hierdoor realiseer ik me dat mensen wel degelijk meer willen weten over hoe het écht is om hier te wonen.

Nu is dit geen makkelijk onderwerp om over te schrijven, maar ik ga mijn best doen om een beeld te scheppen van de huidige situatie in het land. Uiteraard zijn sommige onderwerpen vrij gevoelig in Kroatië en kunnen meningen verschillen. Ik heb daarom mijn best gedaan om een objectief beeld te scheppen en alleen de meest betrouwbare bronnen te raadplegen.

Bureaucratie & Belastingen

In ons artikel ‘In sneltreinvaart door de geschiedenis van Kroatië’ kun je in het kort lezen wat het land allemaal heeft meegemaakt, ik beloof je dat het echt superkort is en je niet zal vervelen. Na de val van het communisme hebben veel voormalig communistische landen gekozen voor lustratie, wat ruim vertaald ‘zuivering’ betekent. Dit is een politiek proces waarbij nieuwe overheidsmedewerkers worden aangesteld. In Kroatië hebben ze er destijds voor gekozen om geen lustratie te laten plaatsvinden. Dit houdt in dat veel medewerkers van het voormalige communistische systeem hun banen hebben behouden, wat een van de redenen is waarom Kroatië nog steeds kampt met veel bureaucratische problemen.

Volgens het ‘World Economic Forum Global Competitiveness Report 2018’ heeft Kroatië de op-één-na slechtste bureaucratie van alle landen die zijn onderzocht (van 137 landen staat Kroatië op plaats 136). Ter vergelijking: Nederland staat op de 12 plaats. Kroatië staat op de 14e plaats van landen met de hoogste belastingen ter wereld, na schatrijke landen zoals Brunei, Katar, Koeweit, Bahrein, Saudi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten.

Dit lijkt totaal niet logisch, maar als je kijkt naar de beroepsbevolking in Kroatië dan zul je het wel begrijpen. 50% van de beroepsbevolking in Kroatië heeft een baan en 30% van de beroepsbevolking werkt in de publieke sector. Dit betekent dat slechts 20% van de beroepsbevolking in de privésector werkt. Je kunt je dus wel voorstellen hoeveel belasting de Kroatische privésector moet betalen om de publieke sector te onderhouden. Ter vergelijking: In Nederland heeft 70% van de beroepsbevolking een baan, en werkt 5% in de publieke sector en 65% in de privésector.

Ondernemers pleiten al jaren voor lagere belastingen voor de toeristische sector omdat ze bang zijn dat Kroatië zichzelf uit de markt zal prijzen als er niets verandert. Ze zijn zich zeer bewust van het probleem maar hebben geen controle over de situatie. Dit is ook een van de belangrijkste redenen waarom het voor ondernemers in het toerisme een grote uitdaging is om het zomerseizoen te verlengen. Het voor- en naseizoen is voor velen van hen simpelweg niet rendabel vanwege de hoge belastingen.

Inkomsten

De lage lonen in Kroatië zijn grotendeels ook een gevolg van de hoge belastingen. Het minimumloon is ongeveer 300 euro netto per maand en het gemiddelde loon 600 tot 700 euro per maand. Een gezin met twee kinderen heeft al snel zo’n 1200 euro per maand nodig om rond te komen (hypotheek of huur niet meegerekend). Veel seizoensmedewerkers hebben de rest van het jaar geen werk, dus moet het loon dat in de zomer verdiend wordt het hele jaar mee gaan. Vandaar dat iedereen die de mogelijkheid heeft om accommodatie te verhuren dit ook doet. Deze aanvullende inkomsten zijn voor veel mensen onmisbaar. Met een ‘standaard’ appartement kan gemiddeld zo’n 4000 euro netto per seizoen verdiend worden, daar kan een gezin zo’n 3 maanden van leven.

We krijgen regelmatig de vraag hoe de Kroaten aan zulke grote huizen komen. Veel huizen zijn tussen de jaren 60 en 80 gebouwd. De grond was vaak al generaties lang in het bezit van de familie en de bouwwerkzaamheden werden zoveel mogelijk zelf uitgevoerd om kosten te besparen. Bovendien werden er destijds gunstige leningen verstrekt door de overheid om jonge gezinnen te stimuleren om zelf een huis te bouwen. Daardoor was het voor veel gezinnen mogelijk om een huis met meerdere verdiepingen te bouwen, met het oog op de toekomst (woonruimte voor kinderen of hulpbehoevende ouders). Om deze reden wonen er vaak twee of drie generaties in één huis. Vaak komt er op den duur een verdieping leeg te staan, bijvoorbeeld na het overlijden van de ouders of wanneer een van de kinderen besluit om elders te gaan wonen. Deze verdieping kan dan aan toeristen worden verhuurd als privé accommodatie. Lees er hier meer over.

Gezondheidszorg & Onderwijs

De economische situatie in Kroatië heeft ook gevolgen voor de gezondheidszorg en het onderwijs. De gezondheidszorg is in handen van de staat. Wie werkt, betaalt een zorgpremie aan de staat. Wie geen werk heeft, hoeft in de meeste gevallen geen premie te betalen. De laatste jaren worden er steeds meer vervallen ziekenhuisgebouwen vervangen door nieuwe, maar dit is een langzaam proces wegens geldgebrek. Medisch personeel in Kroatië is goed opgeleid en het land is op sommige gebieden een uitblinker in Europa, zoals bijvoorbeeld op het gebied van orgaantransplantaties.

Helaas raakt steeds meer medisch personeel gedemotiveerd vanwege de lage lonen. Velen vinden werk in andere landen waardoor de werkdruk voor de achterblijvers steeds groter wordt en patiënten steeds vaker genoodzaakt zijn om te kiezen voor medische zorg in privéklinieken, op eigen kosten (terwijl er dus ook al een zorgpremie wordt betaald aan de staat). Onze eigen ervaringen met de gezondheidszorg in Kroatië zijn voor het overgrote deel gelukkig zeer positief, we zijn erg tevreden met de artsen en met de zorg die we ontvangen.

In het onderwijs is onlangs een begint gemaakt met enkele belangrijke hervormingen, die hoognodig zijn. Het is een langzaam proces, en het feit dat een deel van de leerkrachten liever op de oude manier verder werkt, maakt het er niet makkelijker op. Gelukkig hebben onze kinderen allebei een goede juf, die zich beide actief inzetten voor de hervormingen. Op veel basisscholen merk je de praktische gevolgen van het gebrek aan geld. Zo zijn veel scholen te klein voor het aantal leerlingen, waardoor kinderen in twee ploegen naar school gaan. Dit is op de basisschool van onze kinderen ook het geval. De ene week gaat de onderbouw ’s ochtends + ’s middags naar school en de bovenbouw ’s middags + ‘s avonds, en de week erna precies andersom. Kinderen zijn ’s avonds tussen half 6 en half 8 vrij, afhankelijk van het aantal lesuren, en dat al vanaf een leeftijd van 6 jaar.

Hierdoor is het moeilijk voor ouders om kinderen ritme en structuur te bieden en moet er iedere week weer opnieuw gekeken worden hoe de opvang die week geregeld moet worden. Vanaf volgend schooljaar zal één van onze kinderen in de onderbouw en één in de onderbouw zitten, wat alles nog ingewikkelder maakt. Buitenschoolse opvang is zeldzaam, waardoor veel ouders afhankelijk zijn van de hulp van grootouders. De zomervakantie van Kroatische schoolkinderen duurt maar liefst 12 weken en valt in de drukste periode van het jaar voor veel Kroaten, vakantie vieren met de kinderen is er voor velen dus niet bij.

Emigratie

Kroatië heeft slechts 4 miljoen inwoners maar in de zomer komen er zo’n 20 miljoen toeristen bij. Voor de werkzoekenden is er ineens een overvloed aan seizoenswerk, maar de laatste jaren wordt het steeds moeilijker om de tijdelijke vacatures te vullen. De belangrijkste reden hiervoor is het massale vertrek van Kroaten naar het buitenland. Ze vertrekken niet alleen vanwege economische redenen maar ook vanwege sociale redenen. Er is veel onvrede en frustratie vanwege de bureaucratie, corruptie, nepotisme en incompetente politici. Mensen vertrekken omdat ze geen toekomst zien in Kroatië, omdat het land niets te bieden heeft en omdat ze er geen vertrouwen in hebben dat de situatie zal verbeteren. Bijna de helft van de mensen die vertrekken had een fulltime baan maar verdiende minder dan 500 euro per maand.

Ook hoogopgeleiden vertrekken, waaronder veel medisch personeel, vanwege een overvloed aan vacatures in landen zoals Engeland, Ierland, Duitsland, Oostenrijk en Zweden, waar hoge lonen worden geboden. In Kroatië verdient een chirurg gemiddeld slechts 1600 euro per maand en een verpleegkundige op hbo-niveau zo’n 800 euro per maand. Meer dan 80% van de mensen die vertrekken zijn jonger dan 40 jaar en hebben een gezin, waardoor Kroatië in hoog tempo aan het vergrijzen is. In de afgelopen 5 jaar zijn meer dan 250.000 mensen vertrokken, dat is meer dan 6% van de totale bevolking.

Om de vele vacatures voor seizoenswerk te vullen, gaan de lonen in de toeristische sector voor het eerst in lange tijd omhoog, maar desondanks lukt het veel ondernemers niet om genoeg personeel te vinden. Uit noodzaak worden er steeds meer mensen aangenomen die niet over de juiste vaardigheden beschikken, zoals talenkennis, computervaardigheden of managementervaring. Voeg hier een flinke dosis werkdruk aan toe en je zult begrijpen dat toeristen dit gaan merken.

Ups & Downs

Ook al worden de Kroaten over het algemeen als een vriendelijk volk omschreven door toeristen, toch horen we de laatste tijd vaker van toeristen dat ze onvriendelijk personeel tegenkomen. Wij merken zelf ook dat het winkel- en horecapersoneel in de zomer anders is dan in de winter. Buiten het seizoen om is de sfeer veel meer ontspannen en zijn de mensen vriendelijker. Dit heeft niet alleen te maken met de werkdruk maar ook met het klimaat. Ik zal je eerlijk zeggen dat ik blij ben als de zomer voorbij is. Na vier maanden met temperaturen van minstens 30 graden kijk ik er naar uit om weer goed te kunnen slapen, meer energie te hebben en me beter te kunnen concentreren. De kinderen gaan weer naar school, de toeristen vertrekken en iedereen kan weer op adem komen.

Hoe belangrijk het toerisme ook is, en hoe dankbaar we er ook voor zijn, de zomer is wel een hele intense periode voor de meeste mensen. Met hoge temperaturen, veel werk en met zes keer zoveel mensen om je heen dan normaal. We genieten ervan maar tegelijkertijd is het ook heel overweldigend en wordt het soms even te veel. Toch zouden we het niet willen missen want het hoort bij deze prachtige regio waar we dagelijks genieten van alle natuurschoon en waar onze kinderen veilig kunnen opgroeien.