Rakija uit Kroatië
Rakija (brandewijn) is de aas in de mouw, het geheime wapen tegen al onze vijanden. Het doodt bacteriën, helpt je van je maagpijn af, verzacht spierpijn, het kan ieder virus vernietigen en iedere wond direct ontsmetten. Het werd vroeger niet voor niets ‘aqua vitae’ genoemd. Naast zijn geneeskundige werking is het ook gewoon heerlijk om te drinken bij iedere gelegenheid. Of je nu net wakker wordt uit een coma of op het punt staat om te gaan rolschaatsen op de snelweg – Rakija intensiveert de ervaring.
Rakija is niet alleen een streling voor de tong na het eten van heerlijke gerookte ham, de nasmaak geeft je ook meteen een goed gevoel. Het is een natuurlijke remedie, een verzameling van medische successen in een klein glaasje. Als je ooit in Kroatië komt is dit het drankje dat je meteen bij de grens al aan zou moeten schaffen. Lukt dit je niet, maak je dan geen zorgen want het is overal in Kroatië te verkrijgen. Rakija en Kroaten vormen een goede combinatie. Je merkt pas echt hoe gastvrij een Kroaat is als er Rakija gedronken wordt.
Er is een gezegde in Kroatië: ‘als je geen zelfgemaakte Rakija hebt geprobeerd dan heb je simpelweg geen Rakija geprobeerd’. Het is niet het meest originele gezegde dat ook bedacht is maar het is waarschijnlijk bij iemand thuis bedacht, onder de tafel, na het drinken van een fles, je raadt t al, Rakija. Als je Rakija niet goed brouwt kan het op z’n zachtst gezegd een ‘vurig’ drankje worden, zoals bijvoorbeeld een Sambuca maar dan nog een keer zo sterk.
Maar als je het goed brouwt is Rakija echt een ode aan je voorvaderen, voor alle moeite die ze hebben gedaan sinds de allereerste Rakija uit een truffel werd geperst ergens in Istrië.
Rakija traditie en erfgoed
Echt waar, die gekke Kroaten kunnen uit alles Rakija maken, zelfs uit een truffel of bijvoorbeeld een watermeloen. Ik heb zelfs Rakija gezien die was gemaakt uit een denneboom. Helaas mocht ik er niet van proeven omdat de fles werd tentoongesteld, zo zeldzaam was het. Ik ben erachter gekomen dat deze fles Rakija een paar weken eerder was gemaakt door een omaatje ergens in een kelder. Dit is genoeg informatie voor mij, als willekeurige Rakija kenner, om te concluderen dat dit een échte Rakija is en dat het absoluut een zeldzame fles is.
Ook mijn grootvader maakt nogsteeds zelf Rakija in zijn kleine huisje op het platteland. Voor hem is het de perfecte hobby. Hij maakte altijd zelf wijn maar toen mijn grootvader ouder begon te worden, begon de wijn steeds meer op Rakija te lijken. Het was dus een logische beslissing om over te stappen van wijn naar Rakija; om zijn hobby naar een hoger niveau te brengen. Het maken van Rakija is eigenlijk helemaal niet zo moeilijk, het proces bestaat uit het fermenteren en destilleren van fruit, groente, kruiden, of zelfs bomen, wat je maar wilt. ‘Als je er iets uit kunt persen, dan kun je er Rakija mee maken’. Op een kortere manier kan ik het niet samenvatten.
Het eindprodukt is echt iets bijzonders. Een heerlijke sterke drank, als je er naar kijkt dan kun je het effect al bijna voelen. Het laagste alcoholpercentage, in wat voor soort Rakija dan ook, is 20%. Het hoogste legale percentage dat het mag hebben is 60%. Ik heb een keer een soort Rakija geproefd met een alcoholpercentage van 60% en ik ben er bijna bij neer gevallen. Het was compleet doorzichtig, als het sap van de Boom des Levens, gevangen in een fles.
De ‘Do’s & Don’ts’ van het Rakija maken
Als voorbeeld nemen we een soort Rakija gemaakt met pruimen (‘šljiva’ in het Kroatisch). Dit soort Rakija noemen we ‘šljivovica’. Om dit ‘nektar van de goden’ te maken moeten de pruimen fermenteren en destilleren. Als je šljivovica maakt moet je oppassen dat je de gefermenteerde pruimen niet te snel destilleert. Als de suiker in de pruim niet genoeg verhit wordt, kan de kwaliteit en de kwantiteit van de Rakija er erg onder lijden. Als je te laat destilleert wordt het alcoholpercentage te laag en als het percentage onder 20% komt te liggen dan mag je je brouwsel geen Rakija meer noemen. Je kunt het gefermenteerde fruit het beste destilleren binnen twee tot drie weken na het fermenteren. Als je de perfecte dag weet te vinden voor het destilleren dan kun je echt een Rakija van hoge kwaliteit krijgen.
Ik geloof nogsteeds dat mijn zelfgemaakt Rakija mijn grootste prestatie ooit is. Ik weet nog dat ik vol vertrouwen de eerste slok nam, het gevoel was onbeschrijfelijk. Via mijn keel voelde ik de Rakija diep mijn lichaam binnendringen, ik voelde de warmte door mijn botten en mijn ruggegraat trekken nog voordat het mijn maag bereikte. Er spoelde een golf van opluchting over me heen en de hitte die ik vervolgens voelde moet mijn lichaamstemperatuur wel met duizend graden hebben doen stijgen want ik begon te zweten alsof ik teveel sambal had gegeten.
Ik noemde het de ‘koning onder de Rakija’s’ en het werd meteen een groot succes bij de plaatselijke bevolking. Iedereen probeerde deze variatie zelf na te maken maar het is niemand gelukt om precies dezelfde kwaliteit te krijgen als die ene fles die ik met de hulp van mijn grootvader heb gemaakt. Mijn grootvader was altijd al een perfectionist met dit soort dingen en dat is hij nogsteeds.
Soorten Rakija
Behalve traditionele soorten Rakija zoals šljivovica die populair zijn in het noorden van Kroatië, zijn er nog veel meer soorten te vinden, want smaken verschillen nou eenmaal. Kroaten kunnen echt uit alles Rakija maken, maar laten we ons voor het gemak maar even beperken tot de meest gangbare soorten, die bij de meeste Kroaten letterlijk en figuurlijk goed in de smaak vallen.
Travarica
Travarica is een echte klassieker, en vooral populair in het zuiden van Kroatië. De naam is afgeleid van het woord ‘gras’ (trava in het Kroatisch) maar verwijst naar verschillende soorten kruid. Daarom heeft dit soort Rakija veel variaties, misschien wel net zoveel als er kruiden en dorpen in Kroatië zijn. Sommige mensen noemen dit soort Rakija ‘De Dokter’ (net als šljivovica) omdat het zoveel heilzame werkingen heeft. Kruiden die veel gebruikt worden zijn mint, lavendel, rozemarijn, salie, etc. Als je bijvoorbeeld rugpijn hebt, is iets niets beters dan een massage met wat Travarica. Het zal niet zo lekker ruiken als massage-olie maar de verlichting die het geeft maakt het helemaal de moeite waard.
Medica is een andere populaire soort in Kroatië. Het komt van oorsprong uit Istrië maar is erg bekend in het hele land vanwege zijn zoete smaak. Dit soort Rakija is gemaakt van honing en gekruid met propolis. Soms wordt het ‘Medovina’ genoemd maar deze naam hoort eigenlijk niet gebruikt te worden voor Rakija omdat het bij Medovina gaat om wijn met honing.
Medica is een duivel in vermomming; het is zoet, vloeit rijkelijk en als je eenmaal begint kun je niet stoppen tot het te laat is. Het creëert een soort jetlag-gevoel omdat het je nog een opdonder kan geven lang nadat je je laatste glas leeg hebt gedronken.
Medica lijkt waarschijnlijk wel het meest op likeur van alle soorten Rakija vanwege de zoete smaak maar toch is Rakija echt niet te vergelijken met wat voor likeur dan ook. Als er een keer een fles Medica je pad kruist, wees dan heel voorzichtig, drink met mate en zorg ervoor dat het wel een Medica uit Istrië is want daar komt het beste spul vandaan.
Loza
Een echt goede Loza is moeilijk te vinden omdat het vaak verrijkt wordt met verschillende kruiden en dan is het zaak om de verhouding tussen kruiden en alcohol precies goed te krijgen. De fabrieksversie (ja, dat bestaat ook) wordt aangeraden als je erge tandpijn hebt, vooral als er sprake is van een ontsteking. Er is niets beters om pijn te verdoven, zelfs officiële pijnstillers niet.
Een echte kenner zal zeggen dat er geweldige zelfgemaakte Loza’s te vinden zijn, maar als je een nieuweling bent in de wereld van Rakija dan kun je beter bij Loza’s uit de buurt blijven totdat je een beetje gewend bent aan de andere soorten Rakija. Van alle soorten Rakija hebben ‘Loza’ en ‘Komovica’ de minste smaak en geur, echt een soort drankje dat als afweermiddel gebruikt kan worden, en waar je zelfs niet heel af en toe eens een glaasje van wilt nemen. Maar als je echt ‘hardcore’ bent en je vindt dat absint een kinderdrankje is, neem dan gerust een glas Loza en leef je uit.
Komovica
Het is niet makkelijk om dit soort Rakija aan te bevelen omdat het eigenlijk net als Loza is maar dan nog vijf keer erger. Het wordt gemaakt van de restjes die overblijven na het maken van Loza en door die restjes te verhitten krijg je Komovica; een soort Rakija dat nooit bedoeld is geweest om gewoon ‘puur’ te drinken maar altijd in combinatie met veel andere kruiden om het een extra ‘kick’ te geven. Volgens mijn komt dit voort uit het oeroude Kroatische gezegde: ‘gooi nooit iets weg, hoe slecht het ook is’. Komovica wordt vooral gedronken in continentaal Kroatië, zoals Slavonië, waar de gemiddelde Rakija drinker niet eens meer het verschil tussen Loza en Komovica kan proeven. Het is echt onmogelijk om ze uit elkaar te houden als je ze allebei het hele jaar door drinkt, bij iedere gelegenheid en ieder tijdverdrijf. Als je meer wilt weten over Komovica, vraag dan gerust een willekeurige inwoner van Slavonië om je alles te vertellen over Komovica, het gemene zusje van Loza.
Viljamovka
Deze Rakija komt uit het noordoostelijke deel van Kroatië en het is één van de meest populaire soorten in het land. Het belangrijkste ingrediënt is peer maar het is niet te vergelijken met likeur gemaakt van peer, deze is vaak rood en wordt gedronken met een vleugje melk. Vilijamovka is een Rakija gemaakt uit puur fruit en is rijk aan suiker en zuren. Je moet het niet mixen met iets anders maar gewoon puur drinken omdat het zo’n bijzondere, fruitige smaak heeft.
Ookal komt het van oorsprong niet uit Kroatië, dit type Rakija uit Macedonië heeft door de jaren heen een goede reputatie opgebouwd in Kroatië. De fabrieksversie van de Mastika heeft absoluut geen geneeskundige werking maar een zelfgemaakte Mastika wel, en het heeft een geur die zo intens is als een Sambuca. Het is net als Sambuca gemaakt van anijs, een plant die bekend staat om zijn positieve effect op de luchtwegen en maagklachten. Maar anijs geeft wel een hele typische menthol-smaak waar niet iedereen van houdt.
Op een paar kleine details na is de Mastika uit Macedonië eigenlijk net als de Griekse ‘Uzo’ en de Turkse ‘Raki’. Alle drie zijn in staat om je te vloeren. In tegenstelling tot andere Rakija’s die vaak in shot-glaasjes van 0.3 liter worden gedronken, wordt Mastika in grote glazen gegoten en dan gemengd met water waardoor het kristalliseert en een melkachtige textuur en aromatische smaak krijgt.
Orahovica
Deze Rakija lijkt ook aardig op een likeur, het is gemaakt van walnoten (‘orah’ in het Kroatisch) en heeft een lager alcoholgehalte maar is erg rijk aan smaak. Walnoten zijn erg nuttig voor meerdere doeleinden; een walnoten-tinctuur kan haarwortels versterken, walnootolie geeft de huid een mooie donkere kleur tijdens het zonnebaden en walnoten zijn erg goed tegen gastritis en tegen bepaalde vetten in de bloedbaan.
Vanwege deze bijzondere eigenschappen wordt Orahovica echt als een wondermiddel beschouwd. Het heeft een donkerbruine kleur en de intensiteit van de kleur hangt af van hoe lang de noot in de Rakija bewaard wordt. De smaak van Orahovica is een combinatie van zoet en zuur.
Biska
De naam Biska doet misschien denken aan een plant die beter bekend staat onder de naam maretak (‘imela’ in het Kroatisch). De bes-achtige vruchtjes zijn giftig maar de takken en bladeren bevatten geneeskundige eigenschappen. Vroeger werd maretak gebruikt als geneesmiddel tegen epilepsie, hoge bloeddruk, hormonale aandoeningen en hartklachten.
Het middelpunt van de produktie van Biska ligt in Istrië, in een plaatsje genaamd Vrh. De inwoners van dit plaatsje hebben hun eigen geheime recept van maretak en drie andere kruiden die op de perfecte manier met elkaar gecombineerd worden. Natuurlijk kun je ook op andere plekken Biska krijgen, maar de inwoners van Vrh hebben echt een bijzonder recept, ze maken hier de beste Biska van heel Kroatië.
Višnjevac
Dit soort Rakija is gemaakt van kersen (‘višnje’). De kersen worden eerst shoongemaakt en dan meestal in Loza of Komovica gezet om te fermenteren.Het resultaat is een zoete, donkerrode vloeistof met een krachtige smaak die je tong streelt. Deze Rakija is makkelijk te manipuren zodat je zelf kunt bepalen of je een hele strerke drank wilt maken of meer een soort kersensap met een vleugje alcohol.
Om Višnjevac te maken heb je geen groot huis, tuin of een groot vat nodig. Je kunt zelfs op een klein balkon kersen fermenteren, als je de verhoudingen maar goed weet te krijgen. Ik heb een oud recept gelezen waarin staat dat je zelfs een beetje rum aan je Višnjevac toe kunt voegen voor een compleet nieuwe smaakervaring.
Terwijl je dit leest worden er nog veel meer soorten Rakija gemaakt door heel Kroatië. De meest veelbelovende soorten zijn de olijvenrakija, aspergerakija, netelrakija, dennerakija en zonnebloemrakija. Deze Rakija’s zullen elke cel in je lijf revitaliseren met hun krachtige ingrediënten. De soorten die ik hier genoemd heb komen uit Istrië, waar veel goede Rakija’s vandaan komen. Tijdens de herfst, als alle voorbereidingen voor de winter zijn gemaakt, gaan mensen graag experimenteren met allerelei soorten kruiden, fruit en vruchten wat ieder jaar weer tot verrassende nieuwe Rakija’s leidt. Je hoort regelmatig over nieuwe soorten Rakija die ergens in Kroatië zijn bedacht en ondanks dat het geen wedstrijd is blijven veel van de recepten een geheim van de maker.
In Zagreb, de hoofdstad van Kroatië, kun je op veel plekken Rakija krijgen maar er zijn maar weinig plekken te vinden waar zelfgemaakte Rakija op het menu staat. Één van de beste plekken in Zagreb is een heel klein cafeetje genaamd Cica (wat ‘tietje’ betekent in het Kroatisch) in Tkalčićeva straat in het centrum van Zagreb, vlakbij het Ban Jelačić plein. Er kunnen slechts 20 tot 30 mensen binnen zitten maar buiten, voor het café, is het altijd druk en gezellig. Bijna iedere dag is het vol met mensen, vooral vanaf zonsondergang. Veel toeristen die toevallig langslopen blijven er hangen en bestellen een Rakija zonder dat ze dit ooit eerder hebben gedronken. Bij hun eerste slok zie je hun ogen wijd open gaan van verbazing en voor je het weet bestellen ze een hele fles. Wat ze niet weten is dat Rakija pas na een tijdje echt begint te werken, als het moment aanbreekt om te vertrekken komen ze er vaak pas achter dat ze de werking van Rakija toch wel hadden onderschat. De meest populaire soorten Rakija in café Cica zijn gemaakt van rozeknoppen en van kastanje. Deze twee soorten zijn echt van de beste kwaliteit. En je hoeft de eigenaar niet te vragen waar hij deze vandaan heeft, hierover zwijgt hij als het graf.
Als je in Istrië op zoek gaat naar Rakija kan het haast niet misgaan, bijna overal is het échte spul te krijgen. Je moet alleen geen Rakija bestellen in dure restaurants want die hebben juist geen goede Rakija en ze lengen bijna alles aan met water. Mijn advies is om naar de kleine kroegen te gaan, want daar zijn de echte Rakija-meesterwerken te vinden. De produktie en consumptie van Rakija is enorm aan het toenemen in heel Kroatië en het is slechts een kwestie van tijd voordat iedere Kroaat een Rakijakelder onder zijn huis heeft vol met talrijke soorten van dit exclusieve drankje. En ondanks het feit dat het zo exclusief is, is het toch ook heel toegankelijk voor iedereen.
Van Istrië tot Dubrovnik, Rakija is van generatie op generatie doorgegeven en het is echt hét traditionele drankje van Kroatië. Je zult het echt moeten proeven om het te geloven; één shotje Rakija is al genoeg om dit te bewijzen.
Vieren met Rakija
Toen Rakija nog maar net bestond had men al in de gaten dat iedere bijeenkomst en ieder feestje een goede afloop had als er Rakija op tafel stond. Als je bijvoorbeeld ging trouwen dan werd er getoast met Rakija, als je een huis kocht dan werd er al Rakija gedronken tijdens het tekenen van het contract, het is een wonder dat baby’s nogsteeds gedoopt werden met water in plaats van Rakija. Maar het gebrek aan Rakija in de kerk werd achteraf al snel gecompenseerd met grote hoeveelheden van dit vurige drankje.
Maar het duurde niet lang voordat men zich realiseerde dat er geen speciale gelegendheid voor nodig was om een feestje te vieren met je beste maatje genaamd Rakija. Het enige wat je nodig had was een recept of een leverancier en een goed excuus. Het werd steeds makkelijker om een goed excuus te vinden; Rakija is een goede eetlustopwekker dus ik moet er maar even eentje nemen voor de lunch…brunch…het avondeten…Moet je de kou in om hout te halen voor de open haard? Even een Rakija nemen om warm te blijven. Hoofdpijn? Maar goed dat ik Rakija in huis heb. Een wereldwijde epidemie? Ik kan maar beter een Rakijabad nemen. Ik denk dat het wel duidelijk is; het is zo alledaags als suiker en geen huishouden kan zonder.
Met dank aan Moreno voor dit verhaal over rakija.
WoW ik wist niet dat het bestond die Rakija maar wil nog veel meer weten nu over Rakija. En over Moreno. En of hij nog meer hobby’s heeft of dat Rakija de grootste passie is. En wanneer zn boek over Rakija uitkomt enzo.
Beste Marije, helaas ken ik Moreno zelf niet, hij heeft dit in het Engels geschreven voor onze parter Croatia Expert, waarna het vertaald is naar het Nederlands. Vriendelijke groeten, Karianne.
Ook ik ben aangestoken door het Rakia virus.
Door mijn vriendschap met een Nederlandse Kroaat heb ik deze drank leren kennen ,en tot mijn groot genoegen ben ik nu zelfs instaat om mijn eigen rakia te kunnen maken.
Gewoon van Nedrlandse pruimen!.
Ps alle commerciële Rakia’s komen qua smaak niet eens in de buurt van lokaal gemaakte.
Badel en Marashka bijvoorbeeld, zijn erg ” plat ” qua smaak
Mvg R.
Graag nog wat bijkomende uitleg
Waarvan is Loza gemaakt? Dat is niet duidelijk.
Wat is Pelinkovac? Ik dacht dat ook een kruidenlikeur is.
Wat is het verschil tussen Višnjevac en Maraschkino, buiten de kleur?
Of tussen Viljamovka en Kruscovac? En is die rode dan nog iets anders?
En waar komt Istra Bitter vandaan? Is het iets origineel of een namaak Campari?
Beste Jo, dit is een gastartikel geschreven door een kenner, maar ik zal proberen om je vragen zelf te beantwoorden: Loza is gemaakt van druiven en Pelinkovac (een soort kruidenbitter) van absint-alsem. Visnjevac likeur kan van iedere soort (zure) kersen gemaakt worden maar Maraschino wordt uitsluitend van de marasca kers gemaakt. Viljamovka is een rakijasoort gemaakt van de Williams peer en Kruskovac is een perenlikeur. Ik weet niet of Istra Bitter is ‘afgekeken’ van Campari (geen idee welke van deze twee dranken het oudste is) maar veel mensen vinden Istra Bitter lekkerder/beter smaken dan Campari. Dus misschien moet je alle twee maar eens proberen en met elkaar vergelijken 🙂 Vriendelijke groeten, Karianne.
Geachte heer/mevrouw,
Naar aanleiding voor een dranken marktonderzoek in Kroatië stuur ik u deze mail. Ik onderzoek de populaire dranken in Kroatië die een concurrent kunnen zijn van het Champagne, indien deze in Kroatie verkocht zou worden.
Nu lees ik dat Rakija een populair drank is in Kroatië. Ook staan de soorten erbij. Nu wil ik erachter komen wie de belangrijkste Rakija producenten zijn. Hiermee bedoel ik, belangrijke bier producenten zijn bijvoorbeeld Heineken en Bavaria voor het bier. Zijn er ook belangrijke producenten van Rakija? En wie kunnen dan een concurrent zijn?
Mvg,
Tugce
Beste Tugce,
Het is vooral de zelfgemaakte Rakija die veel gedronken wordt in Kroatie.
Rakija uit de fabriek wordt wel verkocht (in supermarkten) maar is lang niet zo populair.
De enige producenten die ik ken zijn Badel (uit Zagreb), Vinoplod Vinarija Sibenik (uit Sibenik) en Dalmacijavino (uit Split).
Ik hoop dat deze informatie je helpt.
Vriendelijke groeten,
Karianne.